GNU/ Linux

Linux açık kaynak kodlu, özgür ve ücretsiz bir bilgisayar işletim sistemi çekirdeğidir (kernel) . Linux Finlandiya’lı “Linus Torvalds” tarafından geliştirilmiştir. Linux adı da  Linus Torvalds’dan gelir. Linus Torvalds 1991 yılında Helsinki Üniversitesi’nde uzmanlık yaparken uzmanlık (Master of Science) tezi olarak Linux işletim sistemi çekirdeğinin kodlarını yazmıştır. Linus Torvalds Linux çekirdeğini daha eski bir işletim sistemi olan UNIX’ten esinlenerek yazmıştır. Ancak Linux kodları sıfırdan başlayarak yazılmıştır. Linus Torvalds daha sonra Internet ortamında birçok programcıyı organize ederek Linux’un gelişmesini sağlamıştır. Linux’un en önemli özelliği özel bir telif hakkı olmasıdır. Bu telif hakkına göre isteyen herkes Linux’u geliştirebilir, fakat hiç kimse bundan kazanç elde edemez.

Linus Torvalds

Linux genellikle Microsoft programlarını ve işletim sistemi Windows’u kullanmak istemeyen veya Microsoft’a destek olmak istemeyen kullanıcıların tercih ettiği bir işletim sistemidir. Son yıllarda ABD dışındaki ülkelerin kamu özellikle askeri kurumları da kaynak kodları açık olduğu ve ücretsiz olması nedeniyle Linux’u tercih etmektedir. Linux bir masaüstü bilgisayardan süper bilgisayarlara ve hatta akıllı cep telefonları ve tabletlere kadar birçok donanım ile çalışır. Dünya üzerinde süper bilgisayar kabul edilen bilgisayarlarda Linux işletim sistemi çalışmaktadır. Bu ayrı bir makale konumuz olacaktır.

Aslında Linux olarak bilinen işletim sistemi “GNU/ Linux işletim sistemi”dir.  Linux Torvalds işletim sisteminin sadece çekirdeğini yazmıştır. Bir bilgisayar işletim sistemi için çekirdekten fazlasına ihtiyaç vardır. GNU “GNU’s Not UNIX”in kısaltmasıdır. GNU, UNIX benzeri (UNIX-like operating system) bir işletim sistemi geliştirme amacıyla 1984 yılında Richard Stallman tarafından başlatılmış bir pojedir. “GNU Projesi” işletim sistemi çekirdeği (kernel) hariç bir işletim sistemi için gerekli olan neredeyse herşeyi geliştirmiştir. Linux işletim sisteminin kalbinde yer alan birçok program GNU Projesi tarafından geliştirilmiştir. Örnek vermek gerekirse GNOME grafik kullanıcı arayüzü (graphical user interface GUI) , bash komut dönüştürücü (command interpreter) bunların hepsi GNU Projesi programlarıdır. Linux ortamında bir program geliştirdiğinizde bunu GNU C ve C++ derleyici (compiler) olarak adlandırılan programlar ile makina diline çevirirsiniz (compiling). (Derlemek bir programlama dilinde yazılan insanın anlayabileceği kodları bilgisayarın anlayabileceği makina dilinde kodlara çevirmektir). Bütün bu programlar birer GNU Projesi programlarıdır. Bu konuda şimdilik bu kadar bilgi ile yetinelim. Linus Torvals tarafından geliştirilen Linux çekirdeği ve Richard Stallman tarafından gelitirilen programlar birlikte 1991 yılında Linux olarak bilinen ancak aslında “GNU/ Linux” olan işletim sistemini oluşturur. Son kullanıcılar açısından sadece Linus Torvalds tarafından yazılan Linux çekirdeğinin bir anlamı yoktur. İşletim sisteminin son kullanıcılar tarafından kullanılabilemsi için GNU Projesi tarafından geliştirilen programlara da ihtiyaç vardır. Bu nedenle bundan sonra Richard Stallman  ve GNU Projesinde emeği geçen diğerlerine saygı adına “GNU/ Linux” adını kullanacağım. Bütün GNU yazılımları “GNU General Public License (GPL)” lisansı altında dağıtılır.  GPL temel olarak, yazılımın kaynak kod formunda dağıtılmasını, herhangi bir kullanıcının kaynak kodu kopyalama, değiştirme ve herhangi birisine dağıtmasını yine kaynak kod olarak yapmasını şart koşar. GNU Projesi hakkında daha fazla bilgiyi GNU projesi web sitesinde bulabilirsiniz. (http://www.gnu.org/gnu/thegnuproject.tr.html)

Richard Stallman

GNU/ Linux işletim sistemi Linux dağıtımları (Linux Distro/ Distribution) şeklinde son kullanıcılara ulaşır. Linux dağıtımı içerisinde Linux kernel (çekirdek), bir işletim sistemi için gereken diğer programlar, son kullanıcıların ihtiyaç duyduğu programlar (ofis programları, grafik programları vb.özel amaçlar için yazılmış programlar) ve elbette işletim sistemini bilgisayara kurmaya yarayan bir kur programı vardır.  Bir Linux dağıtımı içerisinde  Linux çekirdeği (Kernel) dışında gelen programlara bakacak olursak bunlar;

• X Windows Sistem
• Bir veya birden çok grafik arayüzü (GNOME, KDE gibi)
• Son kullanıcıların kullanabileceği ofisi grfaik programları gibi programlar

Linux çekirdeği ve Linux dağıtımlarındaki diğer programlar açık kaynak kodludur (open source). Açık kaynak kodlu programların kaynak kodlarına erişim ve bunların yeniden dağıtımı herhangi bir sınırlama olmadan serbestir.

Bir terminal programına (Windows’taki komut satırı gibi) bazı Linux komutlarını yazarak bilgisayarda yapacağımız işleri yapmak bazılarımız için sıkıcı gelebilir. Orta düzeyde bir bilgisayar kullanıcısı için ikonları tıkladığı ve pencereler açtığı bir grafik arayüz çok daha kolaydır. Bunun için GNU/ Linux işletim sisteminde “X Windows System” veya kısaca “X” denen bir sistem mevcuttur. “X Windows System” Microsoft Windows’a benzer. Farkı X Windows System ekranda pencereler göstermek için gerekli olan temel özellikleri sağlar. Grafik uygulamalar için özel bir görüntü ile gelmez. Bu görüntü GNOME ve KDE gibi grafik arayüzü ile gelir. Yani GNOME ve KDE gibi grafik kullanıcı arayüzleri (graphical user interface GUI) X Winsows System’i kullanılmasını sağlar.

Birçok Linux dağıtımında GNOME (Object Model Environment) ve KDE (K Desktop Environment) grafik kullanıcı arayüzünden bir veya ikisi de bulunur.  Siz arzu ettiğiniz grafik arayüzünü bilgisayarınıza kurabilir ve kullanabilirsiniz. Birden çok grafik kullanıcı arayüzü kurmak ve istediğinizden bilgisayarınız başlatmakta mümkündür. Bu satırları yazdığım bilgisayarımda GNOME, KDE ve daha başka grafik arayüzleri mevcuttur. Genellikle GNOME’u tercih ederim. Ancak istediğim zaman KDE GUI’dan da bilgisayarımı başaltabilir ve kullanabilirim.

GNOME ve KDE GUI Microsoft Windows ve Mac OSX benzeri bir masaüstü (desktop) sağlar. GNOME  Nautilus programı ile gelir. Bu program Microsoft Windows’taki Windows Gezgini’ne (Explorer) benzer. Nautilus programı ile bilgisayarınızdaki dosyalarda istediğiniz işleri yapmak, programları çalıştırmak, bilgisayar ayarlarını yapmak gibi işleri yapabilirsiniz. GNOME ve KDE ile Linux komutlarını bilmenize gerek olmadan GNU/ Linux işletim sistemi olan bir bilgisayarı kullanabilirsiniz. Ancak Linux komutlarını kullanmak istersenizde yapmanız gereken bir terminal programı açıp direkt olarak bu komutları yazmaktır.

Linux işletim sisteminde bilgisayar ağlarındaki (network) bilgisayarların  diğer bilgisayarlar ile veri alış verişinde bulunması için gereken bütün program vardır. Internette sörf yapmak, emailleriniz okumak, dosya transferi yapmak gibi işleri yapmanız için gereken bütün programlar Linxu dağıtımı ile birlikte gelir.

Linux yazılım geliştirmek için de idealdir. Yazılım geliştirmek için gereken  bütün programlara (editor, compiler, library) sahiptir. Ama bu bizim konumuz dışındadır.

Bu makalemin fazlaca teorik ve orta düzey bir bilgisayar kullanıcı için yabancı konular olduğunun farkındayım. Ancak bir GNU/ Linux işletim sistemi kurduğumuz ve kullanmaya başladığımızda daha anlaşılır olacaktır.